Қазақ халқының әншілік-өнері. 20 ғасырдағы атақты әншілер
nbsp; Байласаң бір орамал белімізге.
Барамыз мақтап, мақтап еліңізге.
Қайырмасы:
Оразаң қабыл болсын, ұстаған жан,
Әсіре мазан, сайра мазан,
Оразаң қабыл болсын, ұстаған жан.
Тұрмыс – салт әндері
Бұл түрдің әндері халық өмірінің айнымас серіктері болып келеді. Олар адам өмірінде кездесетін әртүрлі салт, әдет – ғұрыптармен байланысты. Мысалға, үйлену тойында айтылатын әндер немесе нәрестенің шілдеханасында орындалатын әндер. Сондай – ақ адамды ақырғы жолға аттандыратын жоқтау әндері.
Үйлену тойының әндері
Үйлену той әдетте бірнеше күнге созылып, оған барлық ауыл мен көршілес жұрттың адамдары шақырылатын.
Той – думан аяқталғанға дейін ауылды ән мен күй кернейтін. Тойға атақты әншілер мен күйшілер арнайы шақырылатын. Ән тойда жай ғана айтылып қоймай, оған салтанаттың ең бір маңызды жерлерінен орын берілетін. Мысалы, салтанатты жиын «Той бастар» әнімен ашылады.
Бұл әнде қалыңдықтың әдемілігі мен сұлулығы, жігіттің байлығы, жігіт пен қыздың туыстарын мақтау, қыз бен жігітке болашақтағы өмірлерінде бақытты өмір сүрулеріне бата беріледі:
Той дегенде біз келдік,
Ат мініп, тон кигелі.
Қайырлы сапар, қарағым,
Жатырмысың жүргелі.
Тойыңды бастап тон алсақ,
Іс болмай маүлгілі.
Әкем – ай деп жылама,
Әке орнына қайын атаң
Онда болар, қарындас,
Суықты өмір, сәнді өмір
Жыр болғандай кейінгіге, қарындас,
Айдай тастап бір кетші, айдай, үлгіні – ай.
Үйлену тойының ең бір қызықты кезеңі – жар – жар айту. Бұл әндер кейбір өзіндік ерекшелігімен айтысқа жақын келеді. Жар – жар жігіттер мен қыздар арасында сайыс ретінде орындалатын. Бұрынғы заманда қыздар өз еркімен сүйген жарына қосыла алмай, әке – шешесінің ұйғаруымен тұрмысқа шыққан кезде, жар – жар қыздың қайғы, шер, мұңын белгілеген.
Жігіттер жар – жар арқылы қайғылы қызды жұбатып, оның туған жері, елімен қоштасу мұңын жұмсартуға тырысты. Бұл әнде жігіттер қалыңдықтың жат жерге барғанымен, онда жаңадан әке, шеше, туған – туыс табатынын айтты. Оларға жауап ретінде айтылған қыздар жар – дарында өз құрбылырымен қоштасу, күйінішті сезіммен қатар, ұзатылғалы тұрған қыздың туған әке – шеше мен аға – сіңілілілеріндей туыс табылмайтыны айтылады:
Жігіттер жар - жары
Қара насар, замандас, қара насар, жар – жар!
Қара мақпал сәукелең шашың басар, жар – жар!
Мұнда әкем қалды деп, қам жемегін, жар – жар!
Жақсы болса қайын атаң, орын басар, жар – жар!
Қыздар жар - жары
Есік алды су майдан болсын, жар – жар!
Ақ жүзімді көргендей айнам болсын, жар – жар!
Қайын атасы бар дейді көп жігіттер, жар – жар!
Айналайын әкемдей қайдан болсын, жар – жар!
Сөйтіп, жар – жардың бір тобында қазақ әйелінің еріксіздігінен туған қасірет, мұңы бейнеленсе, енді бір қатарынан қыз ұзатуға байланысты туған салт – дәстүрді көреміз.
Үйлену тойының тағы бір жанрлық түрі – қыз сыңсу. Бұл той салтанатты аяқталып, қызды жаңа қонысқа жөнелтер кезде қалыңдықтың айтатын әні. Ұзатылған қыз артында қалып бара жатқан туған елі, жерімен қоштасады. Өзінің шер – мұңын, әке – шешесінен айрылу қасіретін, жат жұртқа кетудің ауырлығын айтып, зарланады.
Сыңсу жырында да қыз өзінің қоғамдағы теңсіздігін, қалың малға сатылып, еріксіз кетіп бара жатқанын айтып, өксиді. Бірақ сыңсу айтыларда ешбір адамның оған жұбату сөз айтуға қақысы болмаған:
| |  скачать работу |
Қазақ халқының әншілік-өнері. 20 ғасырдағы атақты әншілер | 
