ТҰҒЫР МЕН ҒҰМЫР
эмигрант Семенов – қала шетіндегі орманға шықты. Николай өзінің Сібірде өскенін, табиғатты өте жақсы көретінін жиі айтатын.
Европа ормандары өте сәнді, бәрі де қолдан отырғызғандай біркелкі келеді екен. Әр ағашы, әр өсімдігі есепте тұрғандай бір әсер қалдырады. Қалың қарағайдың ішінен жап-жасыл алаңқайға шыққанда да қазот тәрізді тырбық шөптерге дейін селкеусіз, шаштаразға бастырған шаш секілді біркелкі жып-жинақы болып көрінеді.
Алдан шағын деревня көрінді. Деревняның іргесінен өтетін жол жиегінде бала-шаға, әйелдер әр түрлі жеміс-жидек, май, сүт тағы басқа азық-түлікпен сауда жасап отыр. Төрт жігіт жақындап шет жақтағы жас қыздың қасына келді. Николай немісше жақсы біледі.
– Бізге сататын неңіз бар? – деді ол қыздың алдындағы үюлі картоп, малдың іш майы, көнелеу киім-кешек секілді заттарды көріп тұрса да.
Қыз үнсіз алдындағы заттарға қарады, онысы барым осы дегенді білдіргендей болды.
Николай қыздың атын сұрады.
– Анна, – деді қыз аса бір ибалы үнмен. Жібектей жұмсақ шашы омырауына түскен, ашық қоңыр қой көздері шыныдай жылтыраған, еріні қаймыжықтай үлбіреген ақсары қыз лүп еткен желге елең етіп тұрғандай қағылез, сезімтал.
– Славянка емессіз бе? – Николай қыздың бет-жүзіне барлай қарады.
Қыз әлде бір кінәсін мойындағандай үнмен:
– Менің әкем – неміс, шешем – полька, – деді.
– А-а-а… – Николай онда түсінікті дегендей басын изеді. – Полякша білесіз бе?
– Білем, – деді қыз бұрынғыдан гөрі қабағы ашылғандай болып.
Николай да жадырап сала берді:
– Менің де анам Польшадан. Шеше жағынан поляк қаны бар. Туыс болдық қой.
Қыз көзі күлімдеп әлденеге қызарып кетті.
Николай ойнақы үнмен:
– Менің басым бос емес. Мына біздің жігіттерге көз қырыңды салмайсың ба? – деп сәл ойланып тұрып, Батырды қолымен көрсетті. – Ең тамаша жігіт мінеки…
Қыз Батырға ұрлана қарап, тағы да қызарып кетті. Өлім мен өмірдің шекарасында ұзақ жүріп қандары қарайып, тазалық пен сұлулық деген ұғымнан әлдеқашан күдер үзген жігіттерге мына бір қыздың бойындағы нәзіктік қатты әсер етіп, аңырып қалған.
Николай қалтасынан шоколад алып, қызға ұсынды. Қыз басын шайқады.
– Кешіріңіз, ала алмаймын. Менің сізге беретін ештеңем жоқ.
– Ештеңенің де керегі жоқ.
– Ғафу етіңіз, ала алмаймын. Ренжімеңіз.
Николай енді не істедім дегендей аңырып тұрды да, күліп жіберді.
– Мен сен болсам, осы қыз үшін жанымды құрбан қылар едім, – деді Батырға қарап.
Төрт жігіт деревняның сыртындағы көлге келіп, суға түсіп, күнге қыздырынып, жан мен тәннің рахатын сезгендей болып, кешке дейін демалды. Мұндайда әңгімені көп айтатын – Николай. Көбіне жатқа өлең оқиды. Жұрт оны басқа ақындардың өлеңі шығар деп жүрген. Ақыры өзінің өлеңдері болып шықты.
Эмигрант Семенов, әлде Франциядан, әлде Бельгиядан келген бір әскери адамнан естіген әңгімесін айтты. Ол жақта тұтқыннан босаған отандастарға ерекше құрмет көрсетіліп жатқан секілді. Вокзал басында халықпен бірге мемлекет басшылары, қаланың мэрі, белгілі қайраткерлер бас болып жиналып, гүлмен, оркестрмен қарсы алып жатқан көрінеді.
Батырдың көңіл түпкірінен «шіркін-ай, бізге де сондай күн туар ма екен» дегендей бір жетім дәме болар болмас бүлк ете қалғандай болды.
Семенов екінші әңгіменің ұштығын шығарды. Англияда оралған тұтқындарды құшақ жая қарсы алғанның сыртында, отанының, отбасының игілігіне өзін аман сақтап қала алғаны үшін арнайы орденмен наградтайды екен.
Николайдың:
– Әттеген-ай, ағылшын болып тумағанымды-ай! – деген сөзіне қалғандары ду күлді. Бірақ көңілдерін де соған ұқсас бір сезімнің тұрғаны да рас еді.
Төрт жігіт келген іздерімен кері қайтты. Манағы жол жиегінде отырғандардан әрі 50 қадамдай ұзаған кезде:
– Сен ана қыздың қасына барып, кішкене әңгімелесші, – деді Николай Батырды жеңінен ұстап тоқтатып, – Саған екі-үш рет қарағанын байқап қалдым. Шіркін-ай! – деді сосын әлденеге амалы құрығандай.
Батыр да әлдеқалай желігіп, қайта оралып қыздың қасына келді.
– Батыр, – деді қызға қолын ұсынып күлімсіреп.
– Анна, – деді қыз да ойнақылау үнмен сәбидің қолындай жұп-жұмсақ қолын ұстата салып.
– Мен ғафу өтінем, – деді Батыр балдыр-батпақтау неміс тілінде, – Немісше нашар білемін…
– Маған орысша айта беруіңізге болады, – деді Анна емін-еркін орыс тілінде.
– Тамаша! – Батыр шын қуанды. – Біздер совет тұтқындарымыз ғой. Соғысты, лагерьді, аштықты – бәрін де бастан кештік. (Анна аяушылық білдіргендей бұған таңырқай қарап, басын шайқады.) Сіздердей арулардың жүзіне қарап, әншейін әзілмен әңгіме айтуды ұмытқалы қашан… Дүниеде бейбіт өмірден қымбат ештеңе жоқ екен. Мейлі сол бейбіт өмірде бақытты болмай-ақ қой, бірақ бәрібір оған ештеңе жетпейді.
Анна әңгімеге елігіп жақындай түскендей болды. Батыр өзін осынша беріліп тыңдайтын адамның табылғанына әрі таңырқай, әрі сүйсіне, емін-еркін шешіле сөйледі. Аннаны көптен білетін секілді сезінді өзін. Сөйлеген сайын іші босап, көкірегіндегі шер бірте-бірте тарқай бастағандай болды. Қабырғасына қатты батқан Қайраттың өлімі туралы айтқанда даусының дірілдеп, көзіне жастың қалай келіп қалғанын өзі де байқамай қалған. Кенет Аннаның да жылап отырғанын көріп, таң-тамаша болды. «Апырмау, мынау не деген нәзік қыз! Мынандай қатал өмірде осынша қорғансыз нәзіктік қалай сақталып жүр?» Батырға өзінің де жүрегі бірте-бірте жұмсара бастағандай көрінді.
Анна да өзі туралы әңгіме айтты. Шын әкесі поляк екен. Шешесі балаларының кішкентай кезінде-ақ одан ажырасып кетіп, кейін неміске шығыпты. Бірақ өгей әкелері жақсы адам болыпты. Балаларды ренжітпей тәрбиелепті. Өзінен төрт жастай үлкен ағасы әкесінен кейін соғысқа алынып, екеуі де қаза болған. Отбасында мамасы екеуі ғана. Азғантай жерлері, малдары бар көрінеді.
Батыр кетерінде ойланып тұрып екіұштылау күйде қалтасынан шоколад алып Аннаға ұсынды. Анна да ойланыңқырап, қолын созып шоколадты алды да:
– Рахмет! – деді ақырын ғана.
Батырдың жүрегі лүпілдеп қоя берді.
– Кездескенше, – деп қолын ұсынды.
Анна баланың қолындай жұп-жұмсақ алақанын тағы да ұстата салды. «Не деген нәзік қол!»
Батыр былай шыға болған оқиғаны өзінше сараптаған болды. Қай жаққа аяқ басарын білмей дағдарыста тұрған тұрлаусыз сәтте мына кездесу әлдебір тәтті үмітті оятып, мүлде бейтаныс жаңа өмірге қол бұлғап шақырып, желіктіріп тұрғандай көрінеді. Бірақ көңілінде қорқыныш бар. АҚШ армиясына жазылып, американ азаматтығына қол жеткізудің аяғы немен тынары қандай беймәлім болса, мынау да сондай беймәлім елес. Сондықтан қанша қатерлі болса да, елге қайту туралы ой бірте-бірте санасында беки түскен секілді.
Осы тұста өміріне тағы да күмәнділеу бағыт берген жаңа бір оқиға болды. Аяқ астынан татар жігіті Ғұмар өзіне емханада қызмет көрсеткен медбикеге үйленетін болып шешім қабылдады. Яғни Германияда қалмақ. Ғұмар Батырға іш тартып, ақыл-кеңес беріп жүретін. Өзі зиялы отбасынан шыққан, ғалым жігіт. Әкесі халық жауы деген атпен атылып кеткен. «Егер елге қайтсақ, бізді отанын сатқан опасыз деген статья күтіп тұр. Оның аяғы қандай жазамен тынарын бір құдай білсін. Әйтеуір халық жауының баласына кешірім болмайтыны белгілі. Оның сыртында ондағы етжақын туыстарымызға да кесіріміз тиері сөзсіз. Әзірге біз ол жақта хабар-ошарсыз жоғалғандар мен ерлікпен қаза тапқандардың қатарындамыз. Сондықтан америка азаматтығын алу үшін АҚШ армиясына жазылайық. «Қай жер жайлы болса, сол жер отаның» деген екен бір данышпан, аман болсақ, заман түзелсе, біз болмасақ ұрпағымыз бір табар елді», – деп Батырға қолқа салып жүрген. Ақыры өзі осындай шешім қабылдапты. Қыздың әкесі соғыстың алғашқы жылында жараланып қайтып келген мүгедек екен. Бірақ күнкөрісі бар көрінеді.
Ғұмар кетерінде Батырды әдейі іздеп келді.
– Мен ойлап-ойлап, осындай шешімге келдім, – деді ол енді бұл ойдан қайтпайтынын білдіргендей нық дауыспен. – Халық жауының баласы деген атпен сотталғым келмей, лагерде өлген саха жігітінің құжатын қолыма түсіргем. Саха деген аты ғана болмаса, орыс боп кеткен. Егер қайтсам, сол құжатпен қайтармын дегенмін. Аты-жөні Борис Николаевич Иванов. Ұры-қарылардың арасында жүрген кезбе жігіт екен. Өзінің сыбайластарымен Белоруссияға келгенде соғыс басталып кетіп, қоршауда қалып, тұтқынға түскен. Тұрақты мекені жоқ, жалғыз басты. Бүкіл өмірін жазып алғам… – Ғұмар осы тұста әлденеге екі ойлы болғандай кідіріп, үндемей қалды. Содан кейін Батырға тура қарап: – Мен осы құжатты саған бергім келіп тұр, – деді. – Құдай қолдаса, кәдеңе жарар, ал жарамай қалса, болған іске болаттай боларсың.
Батыр құжатты алып тұрып тағы толқыды. Көз алдына Аннаның үлбіреген сүйкімді жүзі елестейді. Ғұмар құсап мен де қалсам ба екен деген ойдың көкейінде сығырайып тұрғанын сезіп тұр. Тұтқындардың ішінде саясаттан хабары мол, көздері ашық, байланыстары көп ерекше бір топ болды. Олар – негізінен эмигранттар. Ұзақ толғаныстан кейін Батыр солардың көмегімен тоз-тозы шыққан ескі құжатының өшуге шақ қалған суретін ауыстырып, бір кезде қылмысты топтың белсенді мүшесі болған саха жігітінің атына көшті. Бірақ өзі осыдан бірдеңе шығады деп күте қоймайтын секілді. Әйтеуір тірі пенде жан сақтау үшін бірдеңе істеу керек деп ойлады.
Тұтқындарды Совет армиясы басып алған зонаға жеткізу әрекеті басталды. Сталин суреті ілінген бортты машиналар қаз-қатар тізіліп тұр. «Нартәуекел, туған ел! Алды
| |  скачать работу |
ТҰҒЫР МЕН ҒҰМЫР | 
