Депозиттік теория негіздері
ті 20,64% құрайды.
2003 жылдың ақпан айы мен 2006 жылдың ақпан айы аралығындағы инфляцияның жинақталған деңгейі 23,64% құрайды.
Банктің қызметінің мәні оларды басқа органдардан ажырататын қызметтерді орындаудан көрініс табады. Жалпы банк қызметі клиент мүддесі үшін белгілі бір іс — әркеттерді орындаудан сипаттауға болады. Банк өнімінің негізінде қандай да бір қажеттіліктерді қанағаттандыру қажеттілігі жатады. Қазіргі кезде негізгі дәстүрлі қызметтерге бұрынғыша салымдарды тарту мен қарыздарды беру жатады. Банк өз пайдаларының көп бөлігін осы операциялар бойынша пайыздық айырмадан алады. Бірақ, осы екі қызмет төңірегінде банктік өнімдердің көптеген нысандары жасалынып шығуы мүмкін. Қазіргі кезде банкінің қызметтерінің және қаржылық қызметтердің барлық аспектілерін түгелдей қамтитын өнімдердің кең қатарын ұсынады. Халық банкі бәсекелестік артықшылықты жаулап алу және оны мықты түрде сақтандырып алу мақсатымен қатаң түрде белгілі бір қызметтер түрлерін көрсетуге мамандануға тырысады. Халық банкінің желісі ақша нарығының қалыптасуына ықпал етеді, ал заңды және жеке тұлғалардың мемлекетте уақытша бос ақша қаражаттарының болуы және оны экономика мен халықтың қысқа мерзімдік қажеттіліктерін қанағаттандыруға пайдалану ақша нарығының экономикалық негізі болып табылады. Халық банкі негізінен өз клиенттерінің шаруашылық қызметтеріне қызмет көрсетумен байланысты несиелік есеп айырысу және қаржылық операцияларының барлық түрлерімен айналысады.
«Қазақстан Республикасындағы банктер және банктік қызмет туралы» Заңға сәйкес Халық банкі мынандай операцияларды орындайды:
Ақылы негізде депозиттерді тарату;
Клиенттермен банк шоттарын жүргізу және оларға кассалық қызмет көрсету;
Заңды жіне жеке тұлғаларға несие беру;
Төлем құжаттарын сатып алу, сату және сақтандыру, олармен басқа да оперцияларды жүргізу;
Ақшалай нысанда орындауды қарастыратын үшінші тұлғалар үшін кепілдеме және өзге де міндеттемелерді беру;
Клиенттер үшін құжаттар мен бағалықтарды сақтандыру бойынша қызметтер «сейфтік операциялар»
Банктік қызметпен байланысты кеңес беру қызметін көрсету;
Клиенттердің тапсырмалары бойынша сенімдік операцияларды басқару;
2005 – 2006 несиелік нарық. Бұл жылдары банктермен берілетін несиелердің сапасы жақсартылды және олардың қайтарылмау тәуекелі төмендеді. Банктер несиелік қоржынының құрылымында 2005жылдың 31 желтоқсанында стандартты несиелердің үлесі 71,6%, күдіктілердің — 26,4%, үмітсіздердің – 2% құрайтын болды, ал 2005 жылдың басында бұл көрсеткіш сәйкесінше 69%, 28,9% және 2,1% құрайтын болған. Бантке несилік қоржынның құрылымдық өзгеруі дұрыс бағаланды, мұндағы орташа және ұзақ мерзімді несиелер қысқа мерзімді несиелерге қарағанда озық сипатқа ие болды. Орташа және ұзақ мерзімді несилер бұл кезең ішінде 54,2% — ке қысқа мерзімді несиелер 19,4% — ке өседі, орташа және ұзақ мерзімді несиелер бойынша 47,4% — ке 383,4 млрд теңгеге дейін, ал қысқа мерзімді несиелер бойынша 26,2% — ке өсті. Нәтижесінде, орта және ұзақ мерзімді несиелердің үлестік салмағы 53,2% — тен 57% — ке ұлғайды.
Валюталардың түрі бойынша несиелер құрылымында ұлттық валютадағы несиелердің өсімі шетелдік валютадағы несиелермен салыстырғанда озық сипатта болды, сөйтіп ұлттық валютадағы несиелердің банк несиелерінің жалпы көлеміндегі үлестік салмағы 31,5% — ті құрайды, мұндайда шетел валютасындағы несиелер бір жыл ішінде 30,9% – ке 460,5 млрд теңгеге дейін ұлғаяды. Банктер қор базаларының жалғасып, өсімі жағдайларында экономиканың нақты секторын несиелер операциялардың ең париоритетті түрі болып табылады. Ал, 2006жылғы несие қоржыны да недәуір көлемде 61,7%- болды, яғни 428,4 млрд теңгеге өсті. Оның ішінде халыққа берілген несиелер 127,7% — ға көбейіп, 161 млрд теңгені құрады. Халық Банкінде несиенің заңды және жеке тұлғаларға арналған несие өнімдері бар. Тағы да ұзақ мерзімге, орта мерзімге, қысқа мерзімге берілетін несиенің түрлері бар. Халық Банкінің осы негізгі қаржылық көрсеткіштері бойынша 2005 жылмен салыстырғанда, 2006 жылы несие қоржынының едәуір көлемде ұлғайғандығын осы көрсеткіштер бойынша байқауға болады.
Клиенттерге несие беру операциялары 2006 жылда Халық Банкі қызметінің негізгі түрлерінің бірі болып қала берді, өйткені олар жоғары табыстылықтың негізі болды. Несие қоржынының көлемі бір жылда 2,3 есеге көбейіп, 16 млрд.теңге құрады. Берілген несиелер көлемінің елеулі өсуі, ең алдымен Банктің жаңа даму стратегиясымен байланысты. Ол ірі инвестицияларды тартуға, жаңа банк өнімдерін өткізуге, бөлімше желісін кеңейтуге, бөлшек сауда бизнесін дамытуға бағытталған. Несие қоржыны 2006 жылдың соңындағы уақытша құрылымын қарастыра отырып, қысқа мерзімді несиелер қоржынының көп бөлігі 69% — ын құрағанын байқауға болады. Сонымен бірге Банктің, ұзақ мерзімді инвестицияларды тарта отырып, үлесі 31% құраған ұзақ мерзімді несие беруді жүзеге асыруға мүмкіндігі бар. Шетел валютасында немесе валюталық баламада бекітумен берілген несиелер үлесі несие қоржынының жалпы көлемінінің 51,8% құрады, бұл негізгі тартылатын несие қайнар көздерінің валюталық бөлінуіне жуықтап сәйкес келеді. Шағын және орта бизнеске несие беруге ерекше көңіл бөлінеді. Экономиканың бұл секторына берілген несиелер сомасы өткен жылмен салыстырғанда 1,8 есе артқан және несие қоржынының жалпы көлемінінің 54% құрады. 2006 жылда Банк республикалық және жергілікті бюджеттер шегінде бірлесіп қаржыландыру бағдарламалары бойынша жұмысын жалғастырды. Жергілікті бюджеттермен Банкке шағын кәсіпкерлікті дамыту үшін бөлінген қаражаттар 2006 жылда 71,3 млнү.теңгені құрады және ауылшаруашылығымен және ауылшаруашылық өнімдерін өңдеуге арналған жабдықтарды дамытуға бағытталады.
Қол жеткізу мүмкіндігі Банк ұсынатын өнімдердің ең талғампаз деген клиент көңіліне қонымды болуын әрі оның мұқтажына сай келуін қарастырады. Бүгінгі күні Халық Банкі ипотекалық несие бойынша бірнеше жаңартылған жоба ұсынып отыр, атап айтқанда, пайдалануға дайын тұрғын үй сатып алуға, құрылысы салынып жатқан құрылыс үйді жөндеуге берілетін несиелер. Қол жеткізу мүмкіндігінің қосымша ерекшклігі мынада: ипотекамен өарыз беру жобасы еліміздің 45 елді мекенін қамтиды әрі 60 – тан астам сауда нүктесінде жүзеге асырылады.
2.2сурет. 2006 жылғы Халық Банкіндегі қысқа және ұзақ мерзімді несиелердің үлесі.
Халық Банкі Қазақстан экономикасының басымдық салаларындағы жобаларды жүзеге асыру бойынша мақсатты жұмыс жүргізеді. Лизинг және факторинг сияқты перспиктивалы және жоғар табысты құралдар дамып келе жатыр. Тұтынушылық және ипотекалық несие беру бағдарламалары әзірленіп іске қосылды. Банк бірінші эмитенттерінің вексельдер мен операцияларға белсенді қатысады. Сонымен бірге, тәуекелділікті салалық әртараптандыру тұрғысынан қарағанда, несие қоржыны жақсы тұрақтандырылған және оңтайлы өзгерістерге бағытталған.
Несие саясатының дұрыс таңдал,ан стратегиясы Халық Банкінің несие қоржынының сапасын жақсартуға мүмкіндік береді. Несиелер бойынша мүмкін болатын шығындар резерві несиелер қоржынының залалдарын толық жабуға қабілетті. Бұған қаржыландырылатын жобалардың жеткілікті өтімділігі, сондай – ақ несиелер бойынша кепілдік қамтамасыз етудің сенімді және жоғары өтімділігі септігін тигізеді. Несиелік салымдардың негізгі көлемі көтерме саудаға тиісті болды, бұл сауда компаниялардың көрсететін қызметтеріне деген жоғары сұранысына және сауда операцияларын қысқа мерзімділігіне байланысты. Көтерме сауданы несиелендіру бірнеше бағыттарда жүзеге асырылғанын және оның құрамына тамақ өнімдері саудасы, ауылшаруашылық өнімдері, тұтынушылық тауарлар және басқа да сауда кіргенін атап өткен жөн.
Өткен жыл барысында Халық Банкі ірі кәсіпорындарымен қатар орта және шағын кәсіпорындарды ынтымақтастыққа тарту жолымен клиенттік базаны жақсарту және кеңейту бойынша жұмыс жүргізді. Бұл клиенттік базаның 2006 жылдың басындағы деректермен салыстыр,анда 3 еседен артық өсуінде маңызды роль атқарды, жыл соңында ол 31 мыңнан астам клиенттерді құрайды.
Сурет 2.3. Халық Банкінің қызметтерінің қаржылық көрсеткіштері.
Депозит нарығы, бұл жылдары банктердің қорларын заңды тұлғалар мен жеке тұлғалардың депозиттік салымдарының өсу есебінен көтеру тенденциясы өзінің жалғасын тапты. Сондағы заңды тұлғалардың да депозиттерінің жылдық өсу қарқыны бірдей болып 35,6% құрайды. Нәтижесінде банк жүйесіндегі резеденттер депозиттерінің жалпы көлемі 2005 жыл ішінде 35,6% — ке өседі де, 2005 жылдың 31 желтоқсанында 63 млн. теңгеге, шамамен 3,9млрд АҚШ долларына жетеді. Заңды тұлғалар депозиттерінің көлемі жыл басынан бастап 51,1% — ке өсті. 2005 жылы ұлттық валютадағы депозиттердің өсу қарқыны шетел валютасындағы депозиттерге қарағанда озық сипатта болды, соның нәтижесінде олардың үлес салмағы 35,7 % — тен 40% — ке дейін өсті. Жалпы алғанда, ұлттық валютадағы депозиттер жыл басынан бастап 60,7% — тен 241,5 млрд теңгеге дейін, ал шетел валютасындағы депозиттер 33,8% — ке өсті. Халықтың мерзім бойынша салымдарының құрылымында мерзімді депозиттердің үлестік салмағының болмашы өсімі байқалды, ал 2006 жылы депозиттік базалардың көлемі 311,6 млрд теңгені құрады. Халықтың салымы 131 млрд теңгені құрайды. Оның ішінде талап етілетін депозит 36 млдр теңгеге өсіп, халықтың салымы 2005 жылмен салыстырғанда 27 млрд теңгеге өсті. Халық салымдары көлемінің ұлғаюына және олардың мерзімдерінің ұзартылуына байланысты олар банктердің негізгі несиелік қорлары болып қала бермек.
Валюталық нарық, 2005-2006 жылдары «Қазақстандық қор биржасы» әртүрлі инструменттермен сауда жүргізілеін әмбебап қаржылық нарық ретінде дамуын жалғастырып келетін ол биржа мүшелерінен өздеріне қажетті операциялардың көбін қор биржа сауда жүйесінде жүргізуге мүмкіндік берді. Бір жыл ішінде шетел валютасымен муниципалдық облигациялар мен Қазақстанның халықаралық бағалы қағаздарын қоса, мемлек
| |  скачать работу |
Депозиттік теория негіздері |
