Арқа ән мектебіндегі Мәди шығармашылығының сипаты
Другие рефераты
Кіріспе
Тақырыптың өзектілігі. Қандай ел болмасын, мейлі ол отырықшы, әлде көшпелі болсын сол елдің ғасырлар бойы тарихи жағынан қалыптасқан өмір тұрмысы, салт-дәстүрі өзін қоршаған табиғи ортаны қабылдаудағы түйсік-сезімі мен ойлау жүйесіне орай лайықты жасалған туған тілі, төл мәдениеті болмақ. Мәдениеті мен өнеріне қарай ел өмірі мен оның рухани тұлғасы, бет-бейнесі мен бедел-белі де айқындалып танылмақ.
Қазақ халқының сан ғасырлық тарихы бар музыкалық қазынасының терең бір арнасы – ән өнері. Бұл өнер заманалардың қатал сын-дауылдарынан мүдірместен өтіп, өзінің сан қырлы көркемдік сипатымен сақталынып, көшпелілердің биік руханияты мен мәдениетінің сарқылмас бұлағына айналды. Қазақ әндері о баста ауызекі түрде шығып, тарап, өз тыңдаушыларының жүрегіне биік орнығып, әр заманда сұрыпталып, сан түрлі реңі-бояуларымен, міне XXI ғасырға да жетіп отыр.
Халқымыздың рухани тынысының кеңеюі мен эстетикалық сана-түсінігінің терең қалыптасуына бұл әндердің әсер-ықпалы орасан зор болды. Ән өнері халықтық тұрмыс-тіршілікке, әдет-ғұрыпқа деген талғамын ғана өсіріп қойған жоқ, сонымен бірге біздің жан-дүниемізді сұлулық пен мейірімге, ізденіс пен махаббатқа түбегейлі іңкәр етті.
Ұрпақ тәрбиесіне айрықша мән берген қазақ халқы небір әдемі әуенге өрілген, асыл сөздің мөлдіреген моншақ-кестесімен сәби жүрегін тербеп, ой-санасын ізгілік пен адамгершілікке жетеледі. Осылайша буыннан-буынға жалғасып келеді.
Кейбір кер заманда қоғамда болып жатқан саяси-әлеуметтік оқиғалар халық әндерінің тағдырына да кері әсер еткені анық. Мәселен, кешегі қызыл империяның ызғары қазақтың ән өнеріне өзінің сұсты көлеңкесін түсіріп кетті. Өйткені, қаншама әндер авторларының аты-жөнін ашық айтуға болмағандықтан, олардың көшпелі халық әндері қатарына барып қосылған болса, енді біразы әлі де иесін таппай жүр. Сондай-ақ, кейбір әндердің әуендері ұқсас болып келгенімен, ән мәтінінде алшақтық байқалады. Енді бірсыпыра әндер қоғамдық-әлеуметтік игі өзгерістердің әсерінен заңды иелерін тауып та жатыр.
Өз заманыңда өлең жырлары, жыр шумақтары қағаз бетіне түспеседе ел аузында аңыз боп сақталған дархан даланың дүлдүлі – Мәди Бәпиұлы. Мәди сегіз қырлы, бір сырлы сом алтындай саф таза талант. Ол -ақын. Ол - сазгер. Ол - әнші. Ол - қазақ өнерінің асқан шебері. Оның таланты ерте танылып, елге етене мәшһүр болды. Он төрт жасында Қызылжар қаласының іргесіндегі Тайынша жәрмеңкесінде Біржан сал мен Ақан серіге кездесіп, солардың алдында әуелетіп ән салған. Әйгілі Қоянды жәрмеңкесінде талай онер саңлақтарымен жүздескен. Жаяу Мұса, Балуан Шолақ, Иман - Жүсіп, үкілі Ыбырай сынды сүлейлер меп дүлдүлдердің ақ батасын алған.
Біздің ұрпаққа Мәдидің бейнесі оның әндерінен жетті. Мәдидің бейнесі бізге көзін көрген қариялардың әңгіме-естеліктерінен жетті. Мәди біздің санамызда "Сұрасаң руымды Қаракесек" деп бүкіл әлемге әйгілі классикалық туынды болған асқақ әнімен белгілі.
Біздің қолымызға тиген Мәди ақынның бірнеше әндерімен, бір ғана өлеңі және ақындармен айтысқа түскендігі әншінің соңында қалған шалқар дүниенің сарқыты ғана. Мәди ақынның өлеңдері мен айтыс саласындағы мұрасы жайын біріктіре қараған еңбек жоқтың қасы. Аталған жайттар диплом жұмысы тақырыбының өзектілігін көрсетеді.
Диплом жұмысының мақсаты: Мәди ақынның өнерін жан-жақты қарастыру.
Зерттеу нысаны: Мәди Бәпиұлының ән өнері.
Зерттеу пәні: Мәди шығармашылығындағы ақындық белгілері.
Қарастырылатын мәселелер:
· Мәдидің ән өнерін қарастыру;
· Мәди шығармашылығындағы ақындық ерекшеліктерін саралау;
Тақырыптың зерттелу деңгейі. Мәди жайлы дерек-мәліметтерді қарастыра отырып, ән мұрасына талдау жасап, арнайы зерттеген еңбектердің жоғын байқадық. Тек қана оның өмірі мен өлеңдерінің әр кезеңдерде жинақталып, баспа бетін көргенін аңғардық.
Ақын шығармалары 1942 жылы «Халық әндері мен халық композиторларының әндері» жинағына топтастырылды, 2007 жылы «Сарыарқа саңлақтары» кітабына айтысы жарияланды, өмірі мен шағармашылығы жайында «Қарқаралы» аймақтық журналына (1996 және 2005) жазылады.
Бүгінгі біздің ақын-жазушыларымыз Мәди туралы қалам тербеуде. Сапарғали Ләмбековтың «Қаракесек» поэмасы, Әлжаппар Әбішевтің «Найзағай» атты романы, Әшімбек Бектасовтың «Мәди » атты деректі кітабында , Масғұт Халиолланың «Кеудесін кек кернеген кесек талант» атты ессесінде әйгілі ақын жайлы біраз сыр шертеді.
Зейнұр Қоспақовтың 1999 жылы жарық көрген « Қазақтың әншілік өнері» деген кітабында да Мәди жайлы деректер келтірілген.
2000 жылы шыққан Кәрім Сауғабайдың «Мәди» жайлы деректі хикаяттар мен автордың осы тақырыпқа орайлас жазылған өлеңдері де енгізілген.Ақын –жазушыларымыз, Мәди бабамыздың ақындық әрі әншілдік өнерін ыстық сезіммен суреттейді.
2001 жылы академик-ғалым, музыкатанушы Ахмет Жұбановтың «Замана бұлбұлдары» атты еңбегінде ақынның өмірбаяны жайлы терең зерттелген.
2005 жылы Мәди Бәпиұлының туғанына 125 жылдығына орай Ермек Балташұлы мен Сламбек Жұмағалидың «Сұрасаң Мәди еді менің атым» екі актілі, жеті көріністі тарихи драмасы жарық көрді.
Осы аталған еңбектерден басқа Мәди Бәпиұлы мұрасы жайында арнайы зерттеуді арқау еткен ешқандай еңбек кездестірмедік.
Диплом жұмысының ғылыми жаңалығы. Мәди ақынның өнері алғаш жан-жақты рет қарастырылды. Мәдидің ән мен айтыс өнерінде ақындық белгілері табылып отыр.
Еңбектің теориялық және тәжірибелік маңызы.
Дипломдық жұмыс материалдары дәстүрлі және қазақ музыкасының тарихы бойынша оқу к урстарында қолданылуына болады.
Диплом жұмысының құрылымы. Мәди әншінің мұрасын қарастыруға арналған диплом жұмысымыз дәстүрлі кіріспеден, екі бөлімнен, қорытынды мен пайдаланылған әдебиеттер тізімінен және қосымшалардан тұрады.
1 БӨЛІМ. ҚАРҚАРАЛЫНЫҢ МАРҚАСҚАСЫ – МӘДИ
1.1. Мәди Бәпиұлының өмірбаяны
Мәди Бәпиұлы 1880 жылы бұрынғы Семей губерниясы, Қарқаралы уезі, Едірей болысы, №3 ауылда дүниеге келген. Туып, өскен жері Үшқара деген биік коңыр тау. Оның руы өзі асқақ әніне қосқан - Қаракесек. Арғы аталары Үш жүзге бәтуалы билік айтқан аузы дуалы Қаздауысты Қазыбек, одан туған Бекболат билер болып келеді де бұдан бергі Алшынбай, одан Жанықұл, Қақабай, Қосық, Шәпи, Бәпи болып тарайды. Мәди Бәпидің баласы. Алшынбайдың алғашқы төрт ұлы "сен тұр да мен атайын" төрт құбыласы түгел бай-манаптар болса, Бәпи шаруасы коңторғай, әрі басқа да жарымаған, ешкімге жасар қиянаты жоқ момын адам екен. Ол осылай қам көңіл күй кешіп жүргенде маңдайына жұлдыз еткен, жалғызы Мәди өмір есігін ашады.
Алшынбай бидің кенжесі Бәпиден туған Мәди ұлтымыздың ежелгі дәстүрі бойынша қара шаңырактың иесі атанып, мейірбан әже Алшынбайдың бәйбішесі Ұлжанның бауырына салынып, тәрбиесіне беріледі. Көпті көрген көкірегі ашық зерделі
| |  скачать работу |
Другие рефераты
| 
