Қаратау басындағы Қатынқамал үңгірі
Другие рефераты
ҚАРАТАУ БАСЫНДАҒЫ ҚАТЫНҚАМАЛ ҮҢГІРІ
А.С. Тасенова, Б.Е. Ерескенова
№4 С.Сейфуллин атындағы орта мектебі, Қызылорда қ.
Қоғамның тарихи дамуы кезеңдерінде көптеген елді мекендермен қалалар өзінің бұрынғы маңызын жоғалтып, кейде мүлдем құрыпта кеткен. Ал, кейбіреулері өркендеу жолына түсіп, бүгінгі күні әлеуметтік мәдени жағынан кемелденіп көркеюде. Арал теңізі мен Сырдария және Шу өзендерінің бойындағы көне қалаларды, қарт Қаратау қойнауын зерттегендердің қатарында Әл-Идриси, Жамал – Карши, Ш.Уәлиханов, А.И.Макшеев, т.б. айтуға болады.
Академик Әлкей Марғұланның зерттеуінде Сыр бойында қырық көне қалалардың орны олардың ішінде оншақтысы Арал теңізінің астындағы қалалар деген болжамы шындыққа айналып отыр. Қазақстан Республикасының әлеуметтік экономикалық және мәдени дамуының белгісі ретінде Қазақстан Республикасының тұңғыш президенті Нұрсұлтан Әбішұлы Назарбаев ұсынған мемлекеттік «мәдени мұра» бағдарламасындағы уақытта болатын рухани өзгерістер санатына жатады. Орта ғасырлық этномәдени зерттеулер және оларды оқу бағдарламасы мен ғылыми зерттеу еңбектеріне жинастыру отандық тарихты байытып, тәуелсіз Қазақстанның тарихи жаңалығына үлес қосты.[1]
Тақырыптың зерттелу дәрежесіне назар салсақ.
Бүгінгі қазақ халқында қаншама тарихи оқиғалар болған жерлерді айтады. Соның бірі – сонау ел басына күн туған аласапыран кезде қазақ халқына пана болған Қаратау басындаы Қатын қамал үңгірі.
Ғылыми жұмыстың деректемеік негізін мерзімді басылымдарда жарияланған ақпараттар, мақалалар, Жаңақорған аудандық мұражайының есебі мен деректер құрайды.
Жұмыстың методологиялық негізін Қазақстан Республикасының жарық көрген мемлекеттік құжат қағидаларын басшылыққа алдым.
Жұмыстың мақсаты
Біріншіден, халықтың орасан мол мәдени мұрасын, соның ішінде, осы заманғы ұлттың мәдениетін, фольклорын, дәстүрі мен салттарын зерделеудің біртұтас жүйесі жасалды.
Екіншіден, ұлттың тарих үшін ерекше маңызы бар елеулі мәдени-тарихи және сәулет ескерткіштерін қалпына келтіруді қамтамасыз ету.
Үшіншіден, ата-бабамыздың тарихын кейінгі ұрпаққа барынша нақты, шынайы түрде жеткізу.[2]
Зерттеу объектісіне негізінен Қазақстан Республикасының 2004 – 2006 жылға арналған мәдени бағдарламасына сәйкес, Сыр өңіріндегі тарихи ескерткіштердің зерттелу тарихы және қазіргі таңдағы даму жағдайы туралы айтылады.
Жұмыстың хронологиялық ауқымын анықтауда Сыр өңіріндегі немесе Қаратау басындағы Қатынқамал үңгірі туралы айтылады.
2004 жылы 4 сәуірде Астанада Парламент палаталарының бірлескен отырысында мемлекет басшысы Нұрсұлтан Әбішұлы Назарбаев Қазақстан халқына дәстүрлі жолдауын жария етті. Бұл жолдауда Елбасы ішкі және сыртқы саясаттың 2004 жылға арналған негізгі бағыттарында мәдениет, білім беру мен руханият салалаын дамытудың мәселелері қарастырылды. Соның ішінде екінші тарауының 2,3 тармағында мәдени-тарихи мұраны сақтауда былай деп көрсетілген. Руханият пен білім беру салаларын дамытудың аса маңызды құрамдас бөлігі ретінде бірқатар ауқымды жобалардың басын қосатын мәдени мұра арнаулы орта мерзімді бағдарламасын әзірлеп іске асырды. Оның мақсаты: Ұлттың тарих ішінде ерекше маңызы бар елеулі мәдени тарихи және сәулет ескерткіштерін қалпына келтіруді қамтамасыз ету туралы айтылған. Соның ішіндегі Қаратау басындаы Қатынқамал үңгірі.
Үңгірдің пайда болу себебі геологиялық тұрғыдан жобалағанда Қаратаудың күнгей бетінен үлкен терең жарылыс ізі бар. Кезінде (девон дәуірінде) қатты жер қозғалысы салдарынан жер қақ айырылып биік жағы бірден төмен түсіп кеткен. Сол кезде жердің жарықтан біріне-бірі дұрыс қабыспау салдарынан пайда болған болуы мүмкін деген болжам айтуға болады.[3]Оны дәлелдеу үшін көп геологиялық жұмыстар жасалынуы керек.
Қаратаудың басынан көш келеді,
Көшкен сайын бір тайлақ бос келеді.
Қарындастан айрылған жаман екен,
Қара көзден мөлтілдеп жас келеді.
Мына заман қай заман, қысқан заман,
Басымыздан бақ, дәулет ұшқан заман.
Шұбырғанда ізінен қар борайды,
Қаңтардағы қар жауған қыстан жаман.
(«Елім – ай» халық әні)
Тәуке хан қайтыс болғаннан кейін сұлтандар мен феодалдар, шонжарлар арасында билікке талас күшейе түсті, қазақ жүздері бір –бірінен ажырап, бөлшектене бастады. Бұл жағдайды пайдаланған жоңғарлар үздіксіз шабуыл жасап, әсіресе отырықшы өңірге шабуылын жиілетті. Сонымен қазақ елінің тарихында XVIII ғасырдың маңызы зор болды. Бірнеше онжылдықтың ішінде ол өзінің тәуелсіздігімен мемлекеттік құрылысы үшін күрес жүргізді. Қазақ жеріне, әсіресе қауіп төндірген жоңғар мемлекеті еді. Жоңғар мемлекеті қазақ еліне үнемі көз алартып өзінің саяси экономикалық және идеологиялық шабуылын толассыз жүргізді.
Екі мемлекеттің арасында бейбітшілік орнаған еді. Жоңғар мемлекетінің негізгі мақсаты - қазақ елінің тәуелсіздігін айырып, ұлан - байтақ жерді өзіне қарату. Жоңғарлар, Еділ қалмақтары, жайық қазақтары және башқұрттар жан-жағынан қазақ ұлыстарын шауып, малдары мен отбасыларын тұтқындап, алып кетіп отырды. Ел басына қара бұлт болып үйірілген ауыр күн туды. Жоңғарлардың қазақ жеріне шабуылы 1710-1711 жылдары басталды. 1710 жылы Қарақұмда үш жүздің өкілдері кездесіп, қазақ жасақтарына басшылық етуді Бөгенбайға жүктеді. 1711 жылы жоңғар феодалдары Қазақстанға жорық жасағанда қазақ батырлары тізе қосып, халық жасағын бастап, жауға соққы берді. 1712 жылы қазақ жасақтары жоңғарияға кірді. 1713 жылы жоңғарлар қазақ еліне шабуыл жасайды, осы уақытта бірліктің болмауынан жоңғар елі қазақ жеріне басып кіреді. 1718 жылы Аягөз өзені бойында Қаракерей Қабанбай мен Шақантай бастаған соғыс жоңғар қолын талқандаса да, бұл шайқас қазақ елінің жағдайын жақсартпады. 1723 жылы көктемде тағы да тұтқиылдан шабуыл жасайды. Олардың қалың қолы Қаратаудан асып, Талас, Арыс бойында көшіп жүрген халықты қан қақсатады. [4]
Қазақ халқы өз өміріндегі аса ауыр апат, зор зобалаңға тап болып, адам айтқысыз аянышты күндерді басынан кешіреді. Ата қоныс, құтты мекен, мал мүліктерінен, баспанадан айырылады. Аш - жалаңаш, жаяу - жалпы шұбырған қара халық жаздың қайнаған ыстығында ен далада қаңғырып, шөлге ұрынып, қынадай қырылады. Қыстың ақ қар, көк мұз қақаған аязында малын жоқтатып, үсіп өледі. Ашаршылыққа ұшыраған халық жол жөнекей шөптің тамырын жеп, қайыр - садақа сұрап күнелтеді. Әйелдер, балалар мен қарттар жол азабына шыдай алмай, жапан түзде қалып, аштықтан ажал құшты. Осынау аса қасіретті оқиға қазақ елінің тарихында «Ақтабан шұбырынды, Алқакөл сұлама» де
| |  скачать работу |
Другие рефераты
| 
